Ore Tembipota
Jaguar Rivers Initiative ha’e peteĩ tembiapo guasu ombojoajúva yvyvusu tuichakue, omoingove, oñangareko ha ombojoaju tekoha Paraná ysyry guasu rembe'y Sudamérica-pe, peteĩ tenda ijojaha’ỹva tapekuaa rehegua, oñemyasãiva Argentina, Bolivia, Brasil ha Paraguaipe. Ko apopyrã ombojoaju yvy renda oñemomboja’opyréva, oipurúvo ysyrykuéra ha ka’aguy ysyry rembe’ygua tape tekovekuéra oikove hag̃ua. Oñemopyenda hetaiterei arýre ojapóva apopyrã oikovéva: 25 ary Rewilding Argentina rembiapo ome’ẽjeyva tekoresãi ha tapicha rembiporã Iberá ha Impenetrable-pe; 14 ary Onçafari omoakãva Pantanal Brasil-gua, jaguarete jepokuaa ha ecoturismo rupive, omohenda jey mymba ka’aguy peteĩ mba’ereta oikovévape ha oñemomba’evéva hekovéva umi omanóvagui; 22 ary NATIVA Bolivia ñe’ẽme’ẽ omombarete hag̃ua ypykuéra ñangareko tekoresãi rendáre; ha 35 ary Fundación Moisés Bertoni oñangarekohápe Paraguai peguápe tuichavéva tenda oñeñangarekóva, omba’apo ha ojokupyty tetã ambue atýndi, oñemopyendáva tekoresãi ha tapekuaa ñangareko rehe. Ko pyenda rehe apopyrã oipota oñemyasãi umi apopyrã porãvante Paraná ysyry guasu tuichakue javeve. Oñemopyenda hetaiterei arýre ojapóva apopyrã oikovéva: 25 ary Rewilding Argentina rembiapo ome’ẽjeyva tekoresãi ha tapicha rembiporã Iberá ha Impenetrable-pe; 14 ary Onçafari omoakãva Pantanal Brasil-gua, jaguarete jepokuaa ha ecoturismo rupive, omohenda jey mymba ka’aguy peteĩ mba’ereta oikovévape ha oñemomba’evéva hekovéva umi omanóvagui; 22 ary NATIVA Bolivia ñe’ẽme’ẽ omombarete hag̃ua ypykuéra ñangareko tekoresãi rendáre; ha 35 ary Fundación Moisés Bertoni oñangarekohápe Paraguai peguápe tuichavéva tenda oñeñangarekóva, omba’apo ha ojokupyty tetã ambue atýndi, oñemopyendáva tekoresãi ha tapekuaa ñangareko rehe. Ko pyenda rehe apopyrã oipota oñemyasãi umi apopyrã porãvante Paraná ysyry guasu tuichakue javeve.
Deli Saavedra hína ha’e Jaguar Rivers Initiative myakãhára. Ha’e akue avei Myakãhára de Paisajes Rewilding Europe-pe ary 2012 guive 2024 peve. Ojehekombo’eva’ekue Biologíape ha oguereko doctorado jeguerahajey kyja euroasiática-pe. Omba’apo tekoha renda moingovépe 30 ary rupivéma, amyakãvo ha joajúpe ojeguerahajey itekohápe mymbakuéra oĩva sa’ive (buitre negro, nutria euroasiática) ha avei ojapo apopyrã ha omboguata tendá oñeñangarekóva rehe. Omba’apo ha ojetypeka apopyrã tekoha renda ñangareko rehe (Costa Rica, Hungría), ñangareko ijárava (Venezuela, Australia) ha mymba opámava ohóvo (Polonia, Marruecos, Etiopía), ha avei omba’apo kuri Fundació Territori i Paisatge consultor-háicha (Catalunya) ha Observatorio de Biodiversidad y Procesos Ecológicos (Gobierno de España) pe. Ha’e avei kuri myakãhára SolucioNatgua, aty omba’apóva oñangarekóvo guyrakuéra ha ñemboguata tekoha tenda. Ohai mbohapy Kuatiañe'ẽ heta mba’e rehegua: pe jeguerahajey lobope España-pe, guyrakuéra ha avei mymba okambúva Norte de Etiopía-pe, avei omba’apo joaju a ñangareko tekohare África-pe. Ha’e pehẽngue Grupo de Especialista en Reintroducciones de la UICN-gua.
Argentina
Argentina-pe, Fundación Rewilding Argentina ome’ẽma hetave 460.000 hectárea yvy rupi ary 2010 guive, ojapo ha ombotuicha hag̃ua 10 okarusu, ha péicha oñangareko hetave 1,6 millones de hectáreas rupi. Oñemoingove 12 mymba opytáva mbovymi kuri, jaguareteícha, kyja guasu ysyrygua ha gua’a pytã ijaspytépe, ha ojejapo avei techapyrã pyahu oñeñangarekohápe yvy, ombohape avei irundy tenda tavaygua guatáva ohecha hag̃ua tekoha rehegua. Ko aty ha’e ikatupyryvéva Sudamérica-pe mymba jeguerujeývo hekohápe, ha upe Rewilding Argentina rembiasakue ha hembiapo tuichamba’e ikatu hag̃uáicha oñemombarete mymba ka’aguy jeguerujey Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Sofía Heinonen hína Rewilding Argentina myakãhára. Ko aty oñemohendáva Tompkins Conservation guive, ha ha’e ombojoaju peteĩha apopyrã Rewilding Sudamérica-pe, moingove hag̃ua Iberá, pe humedal guasuvéve tetãme. Ha’e bióloga ha tapicha oku’éva argentinagua, oguereko 30 ary tembiasakue ojapo ha omba’apóvo aponde’a tuichávape ha ipukúva aryrupive omoingove hag̃ua tekoha renda ha oĩve hag̃ua tenda oñeñangarekóva. Ary 2022- pe, BBC ohechakuaa Sofía Heinonenpe peteĩ 100 kuñakarai apytépe ha’ehaguére kuña ikatupyryva ha ohechaukáva upéva ambuépe yvy ape ári. Hembiasa oñeme’ẽ sector público ha privadope. COP16-pe, ojehechakuaa chupe ha’eha peteĩ 10 Líder Biodiversidad de Ecosistemas apytépe Banco de Desarrollo de América Latina y el Caribe ha América Futura de El País rehe. Omba’apo avie Fundación Vida Silvestre ha Administración de Parques
Argentina
Argentina-pe, Fundación Rewilding Argentina ome’ẽma hetave 460.000 hectárea yvy rupi ary 2010 guive, ojapo ha ombotuicha hag̃ua 10 okarusu, ha péicha oñangareko hetave 1,6 millones de hectáreas rupi. Oñemoingove 12 mymba opytáva mbovymi kuri, jaguareteícha, kyja guasu ysyrygua ha gua’a pytã ijaspytépe, ha ojejapo avei techapyrã pyahu oñeñangarekohápe yvy, ombohape avei irundy tenda tavaygua guatáva ohecha hag̃ua tekoha rehegua. Ko aty ha’e ikatupyryvéva Sudamérica-pe mymba jeguerujeývo hekohápe, ha upe Rewilding Argentina rembiasakue ha hembiapo tuichamba’e ikatu hag̃uáicha oñemombarete mymba ka’aguy jeguerujey Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Sofía Heinonen hína Rewilding Argentina myakãhára. Ko aty oñemohendáva Tompkins Conservation guive, ha ha’e ombojoaju peteĩha apopyrã Rewilding Sudamérica-pe, moingove hag̃ua Iberá, pe humedal guasuvéve tetãme. Ha’e bióloga ha tapicha oku’éva argentinagua, oguereko 30 ary tembiasakue ojapo ha omba’apóvo aponde’a tuichávape ha ipukúva aryrupive omoingove hag̃ua tekoha renda ha oĩve hag̃ua tenda oñeñangarekóva. Ary 2022- pe, BBC ohechakuaa Sofía Heinonenpe peteĩ 100 kuñakarai apytépe ha’ehaguére kuña ikatupyryva ha ohechaukáva upéva ambuépe yvy ape ári. Hembiasa oñeme’ẽ sector público ha privadope. COP16-pe, ojehechakuaa chupe ha’eha peteĩ 10 Líder Biodiversidad de Ecosistemas apytépe Banco de Desarrollo de América Latina y el Caribe ha América Futura de El País rehe. Omba’apo avie Fundación Vida Silvestre ha Administración de Parques
Brasil
Brasil-pe, Onçafari omopu’ã ecoturismo oñemohendáva mymba ka’aguy rehe, ha’e rupi peteĩha ombojerovia jey jaguaretépe oiko jey hag̃ua ka’aguýpe. Ha’e voi peteĩha aty yvy ape ári oguerahajeýva itekohápe jaguarete ojepokuaa va’ekue tapicháre, ha omoakã avei tembiapo tape guasu mymba ka’aguy rehegua, Amazonía ha Pantanal-pe. Pe tembiasakue ha tembiapo puku Onçafari oguerekóva ombojoajúvo umi yvyjarakuéra peteĩ rembipota ha’eva ñangareko tekoháre ha’e hína mba’e tuichaitereíva oñemombarete hag̃ua ñangareko tekoitépe yvy ijárapeguape opaite Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Mario Haberfeld hína myakãhára mymba ka’aguy ñangareko rehegua ha omoñepyrũ Onçafari, aty omba’apóva ñangareko tekoháre Brasil-pe. Heñói São Paulo-pe, ha oñepyrũhápe ha’e kuri piloto de carreras, ha oreko heta título: Campeonato Brasileño de Fórmula 3 (1996) ha Fórmula 3000 Internacional (1998). Ary 2011-pe, oñepyrũ ha amotenonde ñangareko ha omoheñói Onçafari Pantanal-pe, oipuru ecoturismo upeháicha oñangareko hag̃ua jaguaretekuéra rehe ha oipytyvõ avei tapichakuéra tavapeguare. Hembiapo rupive, Onçafari oñemyasãi umi bioma ambue Brasil-pegua, Amazonía, Mata Atlántica ha Cerradoicha, ha péicha oipytyvõ omoingove hag̃ua hetave 1 millón hectárea 17 tendape. Pe aty omba’apo ha ogueraha tembikuaaty, tekombo'e jeikoporãve avakuéra ha virupurukuaaty, ikatu hag̃uáicha omoañete ñangareko ary pukukuérehe. Haberfeld avei oguereko mokõi aranduka ha ha’e coproductor mbohapy documental producción mymba ka’aguy rehegua, oipytyvõva ojehechakuave hag̃ua mba’éichapa imba’eguasu tekoha renda opavepeguarã. Hembiapo ombojoaju ñangareko tekoha rehe ha tapicha aty jeikoporãverehe, ha péicha ojehechakuaa chupe hína myakãhára hekopetépe omba’apóva ñangareko pyahu Brasil-pe.
Brasil
Brasil-pe, Onçafari omopu’ã ecoturismo oñemohendáva mymba ka’aguy rehe, ha’e rupi peteĩha ombojerovia jey jaguaretépe oiko jey hag̃ua ka’aguýpe. Ha’e voi peteĩha aty yvy ape ári oguerahajeýva itekohápe jaguarete ojepokuaa va’ekue tapicháre, ha omoakã avei tembiapo tape guasu mymba ka’aguy rehegua, Amazonía ha Pantanal-pe. Pe tembiasakue ha tembiapo puku Onçafari oguerekóva ombojoajúvo umi yvyjarakuéra peteĩ rembipota ha’eva ñangareko tekoháre ha’e hína mba’e tuichaitereíva oñemombarete hag̃ua ñangareko tekoitépe yvy ijárapeguape opaite Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Mario Haberfeld hína myakãhára mymba ka’aguy ñangareko rehegua ha omoñepyrũ Onçafari, aty omba’apóva ñangareko tekoháre Brasil-pe. Heñói São Paulo-pe, ha oñepyrũhápe ha’e kuri piloto de carreras, ha oreko heta título: Campeonato Brasileño de Fórmula 3 (1996) ha Fórmula 3000 Internacional (1998). Ary 2011-pe, oñepyrũ ha amotenonde ñangareko ha omoheñói Onçafari Pantanal-pe, oipuru ecoturismo upeháicha oñangareko hag̃ua jaguaretekuéra rehe ha oipytyvõ avei tapichakuéra tavapeguare. Hembiapo rupive, Onçafari oñemyasãi umi bioma ambue Brasil-pegua, Amazonía, Mata Atlántica ha Cerradoicha, ha péicha oipytyvõ omoingove hag̃ua hetave 1 millón hectárea 17 tendape. Pe aty omba’apo ha ogueraha tembikuaaty, tekombo'e jeikoporãve avakuéra ha virupurukuaaty, ikatu hag̃uáicha omoañete ñangareko ary pukukuérehe. Haberfeld avei oguereko mokõi aranduka ha ha’e coproductor mbohapy documental producción mymba ka’aguy rehegua, oipytyvõva ojehechakuave hag̃ua mba’éichapa imba’eguasu tekoha renda opavepeguarã. Hembiapo ombojoaju ñangareko tekoha rehe ha tapicha aty jeikoporãverehe, ha péicha ojehechakuaa chupe hína myakãhára hekopetépe omba’apóva ñangareko pyahu Brasil-pe.
Bolivia
Bolivia-pe, Nativa: Naturaleza, Tierra y Vida ojapo tembiapo tuichaitéva omoheñóivo ha omongu’e hag̃ua 12 tenda oñeñangarekóhápe, oipytyvõvo aporyrã Ñembi Guasu rehegua, oguerekóva 1,2 asu hectárea yvy ha’éva peteï techapyrä ohechakuaáva mba’éicha ypykuéra omboguata ñangareko tekoha renda rehe. Ko tembiapo pukukue oipytyvõvo ypykuéra távape ñangareko ha ñemongu’e ijehegui ijyvýpe ha omopyenda guasu oñemombarete hag̃ua techapyrã oikoporãvéva ñomboguata rehegua, umi oñeñangarekóva hekopetépe umi tenda Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Iván Arnold hína Nativa myakãhára. Ha’e ecólogo, ha ojehekombo’e pregrado Ecología ha Gestión de Áreas Naturales Protegidas-pe pe Universidad de Argentina, Costa Rica, Perú ha Estados Unidos-pe. Oguereko avei maestría Gestión Ambiental ha Desarrollo Sostenible-pe, ha doctorado Ciencias Ambientales-pe. Oguereko heta tembiasa ñemboguataporãve okarayguápe, Adaptación Cambio Climático ha ñomboguata tekoha renda oñeñangarekóvape, ha ha’e coautor pe SICCLIMA (Metodología para el Desarrollo de Planes de Adaptación al Cambio Climático), pe aranduka“Áreas Protegidas de Bolivia: Estado y Perspectivas de Gestión” ha avei “Río Pilcomayo: Un Ecosistema Transfronterizo”. Ymave, ha’e kuri myakãhára pe Parque Nacional Madidi ha Reserva Nacional de Flora y Fauna y Recursos Naturales Tariquía gua, Tarija departamento prefectura-peguarã. Avei oiko ichugui punto focal Comisión Mundial de Áreas Protegidas UICN-peguarã.
Bolivia
Bolivia-pe, Nativa: Naturaleza, Tierra y Vida ojapo tembiapo tuichaitéva omoheñóivo ha omongu’e hag̃ua 12 tenda oñeñangarekóhápe, oipytyvõvo aporyrã Ñembi Guasu rehegua, oguerekóva 1,2 asu hectárea yvy ha’éva peteï techapyrä ohechakuaáva mba’éicha ypykuéra omboguata ñangareko tekoha renda rehe. Ko tembiapo pukukue oipytyvõvo ypykuéra távape ñangareko ha ñemongu’e ijehegui ijyvýpe ha omopyenda guasu oñemombarete hag̃ua techapyrã oikoporãvéva ñomboguata rehegua, umi oñeñangarekóva hekopetépe umi tenda Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Iván Arnold hína Nativa myakãhára. Ha’e ecólogo, ha ojehekombo’e pregrado Ecología ha Gestión de Áreas Naturales Protegidas-pe pe Universidad de Argentina, Costa Rica, Perú ha Estados Unidos-pe. Oguereko avei maestría Gestión Ambiental ha Desarrollo Sostenible-pe, ha doctorado Ciencias Ambientales-pe. Oguereko heta tembiasa ñemboguataporãve okarayguápe, Adaptación Cambio Climático ha ñomboguata tekoha renda oñeñangarekóvape, ha ha’e coautor pe SICCLIMA (Metodología para el Desarrollo de Planes de Adaptación al Cambio Climático), pe aranduka“Áreas Protegidas de Bolivia: Estado y Perspectivas de Gestión” ha avei “Río Pilcomayo: Un Ecosistema Transfronterizo”. Ymave, ha’e kuri myakãhára pe Parque Nacional Madidi ha Reserva Nacional de Flora y Fauna y Recursos Naturales Tariquía gua, Tarija departamento prefectura-peguarã. Avei oiko ichugui punto focal Comisión Mundial de Áreas Protegidas UICN-peguarã.
Paraguay
Paraguáipe, Fundación Moisés Bertoni omboguata Reserva Forestal Mbaracayú, oñangareko porã hag̃ua 64.000 hectárea ka’aguy Atlántico rehegua ikatugui opa, Reserva Natural del Bosque Mbaracayú-pe; 4.705 hectárea pe Reserva Natural Tapytá-pe ha 1.300 hectárea ka’aguy Chaco Húmedo-pe pe Reserva Natural Aguapey-pe. Ko fundación omyakã ohóvo tembiapo pyahu ha ijetu’úva oñangareko hag̃ua umi apañuãi orekóva, virupurukuaaty ha tekoha rehegua, ha péicha oñembosaive pe mba’evai ombyaíva y ha tekoha, ha kóicha oguahẽ porãve 30.000 tapichakuérape ḡuarã. Pe tembiapo iporãvéva joajúvo hae tuichaiterei mbae ikatu hag̃uáicha oporogueru apopy ha corporación-kuéra oñangareko, ha moingove hag̃ua tekoha Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Yan Speranza hína Fundación Moisés Bertoni myakãhára, peteĩ aty omba’apóva desarrollo sostenible ha ñangareko tekoha rehegua, ha oguereko 35 ary tembaisakuépe oñemohendáva ha omba’apóva apopyrã tiuchávape aty ambueichagua ndive ha ambue tetãguandi avei. Ojehekombo’e Administración de Empresas-pe Universidad Católica-pe, ha oguereko maestría Administración de Empresas-pe MAE UC-pe, posgrado Marketing-pe (EE.UU. ha Japón), Comercio Internacional-pe (Brasil), Gestión Social-pe (EE. UU.) ha Desarrollo Sostenible-pe (INCAE, Costa Rica). 23 aryma oipytyvõ ha omba’apóha ñembomba’apokuaa, myakã ha ñemotenonde tekopykuaa Paraguaype ha ambue tetã América Latina-pegua (Argentina, Bolivia, Brasil, Chile, Colombia, Ecuador, El Salvador, Guatemala, México, Uruguay ha Perú), América del Norte (EE. UU. ha Canadá), Europa, Asia (Vietnam, China), África (Sudáfrica) ha Australia-ndi avei. Ambue jehechakuaa apytépe ha membrecía orekóva ha’e oĩ, pehẽnguehaícha Comité de Desarrollo Económico, Equidad ha Sostenibilidad Banco Mundial-pe Paraguaygua ha avei pehẽngue Grupo Impulsor Estrategia Nacional de Innovación (ENI) Paraguay-gua.
Paraguay
Paraguáipe, Fundación Moisés Bertoni omboguata Reserva Forestal Mbaracayú, oñangareko porã hag̃ua 64.000 hectárea ka’aguy Atlántico rehegua ikatugui opa, Reserva Natural del Bosque Mbaracayú-pe; 4.705 hectárea pe Reserva Natural Tapytá-pe ha 1.300 hectárea ka’aguy Chaco Húmedo-pe pe Reserva Natural Aguapey-pe. Ko fundación omyakã ohóvo tembiapo pyahu ha ijetu’úva oñangareko hag̃ua umi apañuãi orekóva, virupurukuaaty ha tekoha rehegua, ha péicha oñembosaive pe mba’evai ombyaíva y ha tekoha, ha kóicha oguahẽ porãve 30.000 tapichakuérape ḡuarã. Pe tembiapo iporãvéva joajúvo hae tuichaiterei mbae ikatu hag̃uáicha oporogueru apopy ha corporación-kuéra oñangareko, ha moingove hag̃ua tekoha Paraná rembe’ygua ryepýpe.
Yan Speranza hína Fundación Moisés Bertoni myakãhára, peteĩ aty omba’apóva desarrollo sostenible ha ñangareko tekoha rehegua, ha oguereko 35 ary tembaisakuépe oñemohendáva ha omba’apóva apopyrã tiuchávape aty ambueichagua ndive ha ambue tetãguandi avei. Ojehekombo’e Administración de Empresas-pe Universidad Católica-pe, ha oguereko maestría Administración de Empresas-pe MAE UC-pe, posgrado Marketing-pe (EE.UU. ha Japón), Comercio Internacional-pe (Brasil), Gestión Social-pe (EE. UU.) ha Desarrollo Sostenible-pe (INCAE, Costa Rica). 23 aryma oipytyvõ ha omba’apóha ñembomba’apokuaa, myakã ha ñemotenonde tekopykuaa Paraguaype ha ambue tetã América Latina-pegua (Argentina, Bolivia, Brasil, Chile, Colombia, Ecuador, El Salvador, Guatemala, México, Uruguay ha Perú), América del Norte (EE. UU. ha Canadá), Europa, Asia (Vietnam, China), África (Sudáfrica) ha Australia-ndi avei. Ambue jehechakuaa apytépe ha membrecía orekóva ha’e oĩ, pehẽnguehaícha Comité de Desarrollo Económico, Equidad ha Sostenibilidad Banco Mundial-pe Paraguaygua ha avei pehẽngue Grupo Impulsor Estrategia Nacional de Innovación (ENI) Paraguay-gua.
OÑEMBOTUICHAVE MBA’EAPORÃ
Irundy aty omboheñóiva oñondive tembiaporã ojokupytyta ambue aty tetãygua ndive omombotuichave hag̃ua tembiapo rendápe ha ohupytyve hag̃ua ambuépe. Tembipota hína ha'e ojejapo jey apopyrã iporãva, omo’tenondévo ñangareko ha omoingove Paraná ysyry guasu rembe'ýpe. 20 arýpe rohechakuaa Paraná ysyry guasu ipyahujeyýva peteĩ joajuha tendakuéra ndive tapekuaa ojokupytyhápe, ojeipysóva Argentina, Bolivia, Brasil ha Paraguay rupi. Umi tenda oguerekóta mymba ka’aguy ijeheguiete omombareteva’ekue, hikuái ijeheguiete ha avei mymba jegueraha pyahuguágui Ysyrykuéra ojeiporútava tape rupive ojokuave’ẽvo tekoresãi, ome’ẽvo tekove hekove rupi ha ka’aguy ysyry rembe’ygua hekoresãi reheve. Oñembosa’iveva’erã ñemongyhyje, oñemoneĩ hag̃ua mymba ka’aguy ha tavaygua oikóvo oñondivepa. Viru ñemotenonde tekoresãi rehegua ome’ẽta teko porã ha tekove rory tavayguápe ha upéicha oikóta tekoresãi ñeñangareko hekopete ha opytátava opa árape g̃uarã.
